Mỗi khi nhắc đến đất nước Việt Nam xinh đẹp, ẩm thực luôn là một đề tài thú vị. Ẩm thực của người Việt không chỉ là những món ăn, công thức chế biến mà đây là một nét văn hóa tự nhiên hình thành trong cuộc sống.
Sự đa dạng trong đơn vị đất nước
Với một đất nước có chiều dài lịch sử lâu đời và vị trí địa lý khác biệt, mỗi một vùng miền trên dải đất hình chữ S này lại có những món ăn đặc trưng, đặc sản không thể hòa lẫn. Cách chế biến món ăn, nguyên lý pha trộn gia vị và những thói quen ăn uống của mỗi nơi tuy có ít nhiều sự khác biệt thì ẩm thực việt Nam vẫn bao hàm ý nghĩa khái quát tất cả những món ăn phổ biến trong cộng đồng người Việt.
Việt Nam là một nước nông nghiệp thuộc về xứ nóng, vùng nhiệt đới gió mùa. Ngoài ra, lãnh thổ Việt Nam được chia ra ba miền rõ rệt là Bắc, Trung, Nam, cùng với đó là 54 dân tộc anh em. Chính các đặc điểm về địa lý, văn hóa, dân tộc, khí hậu đã quy định những đặc điểm riêng của ẩm thực từng vùng, miền. Mỗi miền có một nết ăn, khẩu vị đặc trưng, điều đó góp phần làm ẩm thực Việt Nam phong phú, đa dạng.
Ẩm thực hòa quyện với tín ngưỡng và quy tắc
Người Việt cũng có một số món ăn chay theo đạo Phật được chế biến từ các loại thực vật. Người Việt chú trọng ăn ngon tuy đôi khi không đặt mục tiêu hàng đầu là ăn bổ. Bởi vậy trong hệ thống ẩm thực người Việt ít có những món hết sức cầu kỳ, hầm nhừ ninh kỹ như ẩm thực Trung Hoa, cũng không thiên về bày biện có tính thẩm mỹ cao độ như ẩm thực Nhật Bản, mà thiên về phối trộn gia vị một cách tinh tế để món ăn được ngon, hoặc sử dụng những nguyên liệu dai, giòn thưởng thức rất thú vị dù không thực sự bổ béo.
Món ăn đậm đà vùng miền
Miền Bắc
Với khẩu vị đậm đà, miền Bắc sử dụng nước mắm loãng, mắm tôm làm gia vị chủ yếu. Món ăn ở đây thường sử dụng nhiều rau và các loại thủy sản nước ngọt dễ kiếm như tôm, cua, cá, trai, hến... Miền Bắc nổi tiếng với phở, bún thang, bún chả,... và những loại bánh độc đáo như cốm Vòng, bánh cuốn Thanh Trì...
Miền Nam
Miền Nam có thiên hướng thích vị chua ngọt. Đây là nơi chịu ảnh hưởng nhiều của ẩm thực Trung Quốc, Campuchia, Thái Lan có đặc điểm là thường cho thêm đường và hay sử dụng sữa dừa. Miền Nam cũng nổi tiếng với những loại mắm khô và các món ăn dân dã độc đáo như chuột đồng khìa nước dừa, dơi quạ hấp chao, rắn hổ đất nấu cháo đậu xanh,...
Miền Trung
Miền Trung được biết đến với món ăn cay nồng, với màu sắc tươi sáng, hương vị độc đáo. Các tỉnh thành miền Trung như Huế, Đà Nẵng, Bình Định... rất nổi tiếng với mắm tôm chua, mắm ruốc, các loại bánh kẹo đặc sản như bánh trôi tàu.
Văn hóa ẩm thực - Sự gắn kết gia đình và khách mời
Mỗi món ăn ở mỗi vùng miền, dân tộc đều thể hiện nét văn hóa tinh thần của người Việt. Đó là sự thể hiện trong văn hóa giao tiếp, là sự cư xử giữa người với người trong bữa ăn, làm vui lòng nhau qua thái độ ứng xử lịch lãm, có văn hóa.
Trong gia đình, ăn chung mâm, ưu tiên thức ăn ngon cho người lớn tuổi, trẻ nhỏ phải "kính trên nhường dưới", thể hiện sự kính trọng, tình cảm yêu thương. Bữa cơm hàng ngày được xem là bữa cơm sum họp gia đình, mọi người quây quần bên nhau, cùng nhau vui vẻ sau một ngày làm việc, học hành mệt nhọc.
Ngoài xã hội, việc mời khách đến nhà thể hiện nét văn hóa hiếu khách, mối quan hệ giữa bạn hữu, đồng nghiệp và các mối quan hệ khác... Khi tổ chức ăn uống, gia chủ thường làm những món ăn thật ngon, nấu thật nhiều để đãi khách. Chủ nhà thường gắp thức ăn mời khách và cũng là người ăn kết thúc sau cùng, tránh việc dừng đũa trước khách và thường có lời mời ăn thêm khi khách dừng bữa. Bữa cơm không chỉ đơn thuần là cuộc vui mà còn thể hiện tấm lòng hiếu khách đặc trưng của người Việt.
Ở Việt Nam, ẩm thực không chỉ là món ăn mà còn là một bức tranh đầy màu sắc, nêu bật lên bản sắc riêng của từng dân tộc, vùng miền. Văn hóa ẩm thực Việt đậm đà vị dân tộc, với những nét đặc sắc, độc đáo riêng không thể hòa lẫn với bất kỳ quốc gia nào khác.